تاریخچه زعفران و سیر پیدایش آن در تمدنها
ملتهای جهان، چگونگی آشنایی و استفاده آنها از زعفران و گریزی کوتاه بر جغرافیای تمدنهای تاثیرگزار بشری در طول تاریخ پیدایش انسان.
تمدنهای کهن و نحوه آشنایی آنها با زعفران
- شاید تاریخچه زعفران را مقارن با پیدایش اولین سکونتگاههای انسانی که همان غارها هستند بدانیم چرا که آثار رنگدانههای زعفران را در نقاشیهای غارهای غرب و شمال غرب حوزهی تمدنی باستانی ایرانیان بهسهولت میتوان یافت. کشیدن موجودات افسانهای و تصاویر جانوان در انتهای غارها که بیشتر جنبهی آیینی و مذهبی داشته و توسط کاهنان و یا جادوگران قبیله و بمنظور ازدیاد سهم شکار و رزق و روزی که توسط مردان قبیله بدست میآمده کشیده میشده و در برخی موارد با مراسم آیینی خاص و حتا قربانی کردن همراه بوده، در غارهای منطقه میانرودان و کردستان و قسمتی از آذربایجان در بهتصویر کشیدن این نقاشیها آثاری از رنگدانههای زعفران وجود دارد که کاربرد این گیاه را توسط مردمان قبل تاریخ به اثبات میرساند. آنهم قبل از پیدایش تمدنهای بزرگ باستانی ایرانیان در جنوب غرب آسیا. تمدنهای ایرانی مهم و شاخصی چون ایلامیان،مادها، ماناها، تمدن حاشیهی رود سیمره در کردستان، تمدنهای سیلک و حوزه رود هامون سیستان و جمعیتی منطقه جنوب کرمان و جیرفت فقط گوشهای از کلونیهای تمدنی ایران باستان و قبل از یکپارچهسازی امپراتوری بزرگ ایران توسط پارسیان بوده است. “رجوع به“
- سومریان که یکی از تمدنهای میانرودان بودهاند زعفران را گیاهی مقدس میدانستهاند و معتقد بودهاند که این گیاه صرفا توسط خدایان و ایزدان پرورش مییابد و انسان نباید هیچ دخالتی در پرورش و تکثیر آن داشته باشد. لذا آن را در میان گلهای خودرو و وحشی مییافتند و هرگز اقدام به کشت آن نکردند.
- اما زرپران و تاریخچه زعفران از قرن دهم پیش از میلاد در این حوزهی تمدنی نماد عینی و اثبات شده دارد. در شهر دربند در جنوب روسیهی امروزی و شمال قفقاز که روزگاران مدیدی جزو شهرهای مهم ایرانیان بوده و در عصر ساسانی موقعیت استراتژیک مهمی برای ایران داشته و همچنین اصفهان، زعفران کشت میشده و محصول آن به سایر نقاط ایران میرفته است.ایرانیان علاوه بر استفاده طبی و درمانی و همچنین آرایشی، از رنگ زرد درخشان بدست آمده از زعفران در مراسم نمازها و تشکلهای آیینی خود بعنوان رنگ جامه استفاده میکردهاند. پس از اضمحلال هخامنشیان و ورود سپاهیان یونانی-مقدونی به ایران، به تقلید از کوروش بزرگ، از زعفران برای استحمام و درمان زخمها استفاده میکردند. آنان در بازگشت به مقدونیه پیاز زعفران را همراه خود بردند و این گیاه هماکنون در حوزه بالکان و یونان کشت میشود بطوری که کشور یونان همردیف کشورهای تولیدکننده و صادرکننده زعفران همچون هندوستان و پایینتر از افغانستان است. ( ایران و پس از آن اسپانیا، بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران در جهان هستند). حتا شهر کوچکی در شمال آناتولی (تورکیهی امروزی) نیز از برخورداران زعفران منتقل شده توسط مقدونیها از ایران بوده و در این شهر علاوه بر کشت زعفران، سالانه فستیوالی هم برای این منظور برگزار میشود. در نقاشیهای دیواری کاخ کنوسوس جزیرهکرت تصاویری شبیه به گل زعفران دیده میشود که متعلق به پیش از میلاد و احتمالا زمان مراودات تجاری و نظامی یونانیان با امپراتوری ایران است.
- از دیگر تمدنهای مهم بشری در حوزهی مدیترانه میتوان از تمدن مصر یاد کرد. این حوزهی تمدنی که در کرانهی بزرگترین و پرآبترین رود آفریقا و از حدود هزارهی سوم پیش از میلاد شکل گرفتهسوای اینکه در دورهی کوتاهی از عصر هخامنشیان ضمیمهی خاک ایران شد و پس از هخامنشیان هم به اشغال سپاه اسکندر مقدونی در آمد، بصورت مستقل از تمدنهای بزرگ انسانی و تاثیرگزار در حوزهی فرهنگ بوده است. تاریخچه زعفران در این تمدن باستانی هم برمیگردد به استفادهی پزشکان مصری از زعفران برای درمان برخی بیماریها.طبیبان مصری از مخلوط زعفران با روغن گاومیش، گشنیز و نوعی صمغ بومی برای درمان خونریزیهای معده استفاده میکردند. شهر رشید در 65 کیلومتری بندر مشهور اسکندریه، از بنادر مهم باستانی مصر بوده که عطاران آن زعفران ایرانی را از بازرگانان خریداری و در ساخت لوازم آرایشی از آن استفاده میکردهاند. گفته میشود که کلئوپاترا ملکهی افسانهای مصری باستان از زعفران برای آرایش استفاده میکرده و همواره از محلول آن در آب حمام خود میریخته است.
- تاریخچه زعفران در روم باستان هم بهعنوان یکی از تمدنهای شاخص باستانی مهم و قابل استناد است. رومیان زعفران را بهعنوان یک کالای تجملی و اشرافی استفاده میکردهاند. آنها رشتههای زعفران را با شراب مخلوط میکردند تا عطر آن در فضای تالارها و سالنهای مخصوص جشن و میهمانی بپیچد. همچنین رنگدانههای زعفران را برای خط چشم و آرایش مردان و زنان اشراف استفاده میکردهاند.
- تاریخچه زعفران و استفاده از آن در اروپا هم برمیگردد به قرون وسطا وتسلط کلیسای کاتولیک بر پهنهی وسیعی ازقاره سبز، تعدادی از اروپاییان که از ظلم و سختگیریهای کلیسای کاتولیک به تنگ آمده بودند و به قارهی آمریکا گریختند این گیاه را با خود به سرزمینهای تازه کشف شده بردند و برای اولین بار زعفران در ایالت پنسیلوانیای امروزی کشت شد. شایان ذکر است که قبل از این مهاجرت اجباری، پروتستانهای پادشاهی پروس و ژرمنهای اروپای مرکزی این گیاه را کشت و از خواص بینظیر آن استفاده میکردهند. بعدها با گسترش تجارت بین آمریکای شمالی و حوزهی تمدنی آزتکها در سواحل کارائیب، زعفران به این مناطق هم صادر شد.
- آخرین حوزهی تمدنی شاخص مورد بحث در این مقوله، تمدن چین در آسیای جنوب شرقی است که در مورد تاریخچه زعفران و اولین موارد استفاده از آن در بین چینیان و بویژه طب سنتی چین، گزارشهای ضد و نقیض فراوانی وجود دارد که نگارنده نه تایید و نه تکذیب میکند. آنچه صحیحتر به نظر میآید این است که زعفران طی مبادلات تجاری بین آسیای جنوب غربی و حوزهی تمدنی ایران که بیشتر توسط فنقیها انجام میشده، از طریق کشمیر به چین رسیده و در آن منطقه هم استفادههای فراوان و چه بسا نوآورانهای از این ادویهی ارزشمند شده است.
- آنچه مبرهن است اینکه زعفران در تمام مناطق زندگی انسان و در ادوار مختلف، ولو به مدت کوتاهی کشت میشده و دستکم استفاده از آن در همهجا بوده ومردمان تمدمانهای مختلف آن را شناخته و کما بیش خواص آن را میدانستهاند. همانطور که گفته شد امروزه ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان است و استانهای سهگانهی خراسان بیشترین سهم را در تولید گرانبهاترین ادویهی جهان دارند. در این میان زعفران قائنات بدلیل کیفیت بالا، شاخصترین و معروفترین زعفران شناختهشدهی جهان است.برای دیدن و خرید بهترین زعفران ایران ” اینجا” کلیک کنید.